पुणे महानगरपालिकेत जन्म दाखल्यासाठी ऑनलाइन अर्ज कसा करावा?

पुण्यात आपल्या नवजात बालकाचा जन्म दाखला मिळवणे ही एक अत्यंत महत्त्वाची कायदेशीर प्रक्रिया आहे. हा केवळ एक कागद नसून तुमच्या मुलाच्या ओळखीचा आणि नागरिकत्वाचा पहिला आणि सर्वात महत्त्वाचा पुरावा आहे. पुणे महानगरपालिकेने (PMC) ही प्रक्रिया अधिकाधिक सोपी आणि डिजिटल करण्यासाठी अनेक पावले उचलली आहेत. तरीही, विविध सरकारी पोर्टल्स, वेगवेगळे नियम आणि विशेष परिस्थितींमुळे नागरिकांच्या मनात अनेकदा गोंधळ निर्माण होतो.

हा लेख तुम्हाला पुणे महानगरपालिकेत जन्म दाखल्यासाठी ऑनलाइन अर्ज करण्याच्या प्रक्रियेची सविस्तर, सोप्या आणि अचूक भाषेत माहिती देईल. यामध्ये वेळेवर नोंदणीपासून ते विलंबाने अर्ज करणे, नावातील चुका दुरुस्त करणे आणि आवश्यक कागदपत्रांपर्यंत सर्व बाबींचा समावेश आहे.

पुण्यात जन्म दाखला: तुमच्या कायदेशीर ओळखीचा पाया

जन्म दाखला हा कोणत्याही व्यक्तीच्या कायदेशीर अस्तित्वाचा आधारस्तंभ असतो. त्याचे महत्त्व समजून घेणे आवश्यक आहे, कारण भविष्यातील अनेक महत्त्वाच्या टप्प्यांवर त्याची गरज भासते.

जन्म दाखल्याची अविभाज्य भूमिका

जन्म दाखला हा केवळ जन्माची नोंद नाही, तर तो खालील गोष्टींसाठी अनिवार्य असलेला एक कायदेशीर दस्तऐवज आहे:

• शालेय प्रवेश: कोणत्याही शाळेत किंवा महाविद्यालयात प्रवेश घेण्यासाठी जन्म दाखला हा वयाचा पहिला आणि अधिकृत पुरावा मानला जातो.   

• नागरिकत्वाचा पुरावा: पासपोर्ट, व्हिसा, आधार कार्ड किंवा पॅन कार्ड यांसारखी महत्त्वाची ओळखपत्रे मिळवण्यासाठी जन्म दाखला आवश्यक असतो.  

• मतदानाचा हक्क: मतदार यादीत नाव नोंदवण्यासाठी वयाचा पुरावा म्हणून जन्म दाखला सादर करावा लागतो.   

• नोकरी आणि विवाह: अनेक सरकारी आणि खाजगी नोकऱ्यांमध्ये वयाची अट असते, जी जन्म दाखल्याद्वारे सिद्ध होते. तसेच, विवाहासाठी कायदेशीर वय सिद्ध करण्यासाठीही तो आवश्यक आहे.   

• वारसा हक्क आणि मालमत्ता: कौटुंबिक मालमत्तेत वारसा हक्क सांगण्यासाठी किंवा विमा पॉलिसीचे लाभ मिळवण्यासाठी पालकत्वाचा पुरावा म्हणून जन्म दाखला महत्त्वाचा ठरतो.   

थोडक्यात सांगायचे झाल्यास, जन्म दाखल्याशिवाय मूल सरकारी आणि कायदेशीर प्रणालींसाठी जणू "अदृश्य" असते, ज्यामुळे त्याला अनेक सरकारी योजना आणि हक्कांपासून वंचित राहावे लागू शकते.   

कायदेशीर बंधन: २१-दिवसांच्या नियमाचे महत्त्व

भारतातील 'जन्म आणि मृत्यू नोंदणी कायदा, १९६९' नुसार, प्रत्येक जन्माची नोंदणी करणे बंधनकारक आहे. या कायद्यातील सर्वात महत्त्वाचा नियम म्हणजे, बाळाचा जन्म झाल्यापासून २१ दिवसांच्या आत त्याची नोंदणी स्थानिक प्रशासनाकडे (पुण्यासाठी पुणे महानगरपालिका) करणे अनिवार्य आहे.   

• रुग्णालयात जन्म झाल्यास: जन्माची नोंदणी करण्याची जबाबदारी संबंधित रुग्णालय प्रशासनाची असते.   

• घरी जन्म झाल्यास: ही जबाबदारी कुटुंबातील प्रमुखाची असते.   

हा २१ दिवसांचा नियम अत्यंत महत्त्वाचा आहे, कारण या मुदतीनंतर नोंदणी प्रक्रिया अधिक गुंतागुंतीची आणि वेळखाऊ बनते. वेळेवर नोंदणी केल्यास ही प्रक्रिया जवळजवळ विनाशुल्क आणि सोपी असते, परंतु उशीर झाल्यास विलंब शुल्क, प्रतिज्ञापत्र (Affidavit) आणि काही प्रकरणांमध्ये न्यायालयाच्या आदेशाचीही गरज भासू शकते. त्यामुळे नवीन पालकांनी या नियमाकडे गांभीर्याने लक्ष देणे आवश्यक आहे.   

पुण्याचे डिजिटल आणि प्रत्यक्ष नोंदणी विश्व: एक सुलभ मार्गदर्शक

पुणे महानगरपालिकेने नागरिकांसाठी अनेक ऑनलाइन सुविधा उपलब्ध केल्या आहेत, परंतु अनेक पोर्टल्समुळे नागरिकांचा गोंधळ उडण्याची शक्यता असते. त्यामुळे कोणत्या पोर्टलचा उपयोग कशासाठी करायचा, हे समजून घेणे महत्त्वाचे आहे.

ऑनलाइन पोर्टल्सचे चक्रव्यूह: कोणता पोर्टल कशासाठी?

जन्म दाखल्याच्या प्रक्रियेसाठी पुणेकरांना प्रामुख्याने तीन वेगवेगळ्या स्तरांवरील पोर्टल्सची माहिती असणे आवश्यक आहे. या पोर्टल्सची रचना आणि त्यांचा उद्देश वेगवेगळा असल्याने नागरिकांमध्ये संभ्रम निर्माण होतो. हा संभ्रम दूर करण्यासाठी प्रत्येक पोर्टलची भूमिका स्पष्ट करणे महत्त्वाचे आहे.

• पुणे महानगरपालिका (PMC) पोर्टल्स:

  • PMC CARE पोर्टल आणि ॲप: हे पुणे महानगरपालिकेचे एक एकात्मिक (Integrated) व्यासपीठ आहे, जिथे मालमत्ता कर भरणे, पाण्याची बिले भरणे आणि जन्म-मृत्यू दाखल्यांसाठी अर्ज करणे यांसारख्या अनेक सेवा उपलब्ध आहेत. रुग्णालयाने जन्माची नोंदणी केल्यानंतर नागरिकांनी दाखला डाउनलोड करण्यासाठी किंवा अर्जाची स्थिती तपासण्यासाठी प्रामुख्याने याच पोर्टलचा वापर करावा.   

  • PMC हक्काची सेवा (RTS) पोर्टल: हे पोर्टल विशेषतः लोकसेवा हक्क अधिनियमांतर्गत येणाऱ्या सेवांसाठी तयार केले आहे, ज्यात जन्म दाखल्याचाही समावेश आहे.   

• भारत सरकारचे पोर्टल:

  • सिव्हिल रजिस्ट्रेशन सिस्टीम (CRS) पोर्टल (crsorgi.gov.in): हे जन्म आणि मृत्यू नोंदणीसाठीचे राष्ट्रीय पोर्टल आहे. पुणे महानगरपालिकेच्या नवीन नियमांनुसार, शहरातील सर्व सरकारी आणि खाजगी रुग्णालयांना जन्माची प्राथमिक नोंदणी याच CRS पोर्टलवर करणे बंधनकारक करण्यात आले आहे. त्यामुळे नागरिकांचा या पोर्टलशी थेट संबंध येत नसला तरी, प्रक्रियेची सुरुवात येथूनच होते.   

• महाराष्ट्र शासनाचे पोर्टल:

  • आपले सरकार पोर्टल: हे महाराष्ट्र शासनाचे सेवा-वितरण पोर्टल आहे. यावर ग्रामीण भागासाठी जन्म दाखल्याची सोय उपलब्ध आहे, परंतु पुणे महानगरपालिकेसारख्या शहरी भागासाठी त्याचा थेट उपयोग मर्यादित आहे. त्यामुळे पुणेकरांनी या पोर्टलचा वापर टाळावा.   

हा गोंधळ टाळण्यासाठी खालील तक्ता अत्यंत उपयुक्त ठरू शकतो.

तक्ता १: पुणे जन्म दाखला पोर्टल मॅट्रिक्स

पोर्टलचे नाव (Portal Name)	नियामक मंडळ (Governing Body)	पुणेकर नागरिकांसाठी मुख्य उपयोग (Primary Function for Pune Citizen)	कधी वापरावे (When to Use)
PMC CARE	पुणे महानगरपालिका	दाखला डाउनलोड करणे, अर्जाची स्थिती तपासणे, नाव समाविष्ट करणे	रुग्णालयाने CRS पोर्टलवर नोंदणी केल्यानंतर
CRS Portal	भारत सरकार	रुग्णालयांकडून जन्माची प्राथमिक ऑनलाइन नोंदणी	नागरिकांसाठी थेट वापरासाठी नाही
आपले सरकार	महाराष्ट्र शासन	प्रामुख्याने ग्रामीण भागातील सेवांसाठी	पुणे महानगरपालिकेच्या सेवेसाठी वापरू नये

क्षेत्रीय कार्यालय आणि नागरिक सुविधा केंद्रांची भूमिका

ऑनलाइन प्रक्रियेसोबतच, पुणे महानगरपालिकेची क्षेत्रीय कार्यालये (Ward Offices) आणि नागरिक सुविधा केंद्रे (CFC) महत्त्वाची भूमिका बजावतात. विशेषतः गुंतागुंतीच्या प्रकरणांमध्ये नागरिकांना या केंद्रांना भेट द्यावी लागते.

• विलंबाने नोंदणी, नावातील दुरुस्ती किंवा नाव समाविष्ट करणे यांसारख्या प्रक्रियांसाठी आवश्यक प्रतिज्ञापत्र (Affidavit) आणि इतर कागदपत्रे जवळच्या क्षेत्रीय कार्यालयात जमा करावी लागतात.   

• ज्या नागरिकांना ऑनलाइन प्रक्रिया अवघड वाटते, ते या केंद्रांमध्ये जाऊन मदत घेऊ शकतात. पुणे शहरात विविध ठिकाणी ही केंद्रे उपलब्ध आहेत.   

वेळेवर नोंदणी (२१ दिवसांच्या आत): सविस्तर प्रक्रिया

जर तुम्ही बाळाच्या जन्मानंतर २१ दिवसांच्या आत नोंदणी करत असाल, तर ही प्रक्रिया अत्यंत सोपी आणि वेगवान आहे.

रुग्णालयात झालेल्या जन्मासाठी: नवी प्रक्रिया

सध्या पुणे शहरातील बहुतांश जन्म रुग्णालयांमध्ये होतात. यासाठीची प्रक्रिया आता पूर्णपणे बदलली असून, त्यातील मोठा वाटा रुग्णालय प्रशासनाचा आहे. या प्रक्रियेत नागरिकांची भूमिका डेटा एंट्री करण्याऐवजी पाठपुरावा करण्याची आणि कागदपत्रे पुरवण्याची झाली आहे.

1. रुग्णालयात कागदपत्रे जमा करणे: बाळाच्या जन्मानंतर, रुग्णालयात प्रशासनाकडे पालकांच्या ओळखीचा पुरावा (आई आणि वडील दोघांचे आधार कार्ड) आणि हॉस्पिटल डिस्चार्ज कार्डची स्पष्ट प्रत जमा करा.   

2. रुग्णालयाची जबाबदारी: पुणे महानगरपालिकेच्या निर्देशानुसार, रुग्णालयाला जन्माची सर्व माहिती भारत सरकारच्या CRS पोर्टलवर २१ दिवसांच्या आत ऑनलाइन भरणे बंधनकारक आहे. ही एक मोठी आणि महत्त्वाची सुधारणा आहे, ज्यामुळे प्रक्रियेला गती मिळाली आहे.   

3. नागरिकांचा पाठपुरावा आणि दाखला डाउनलोड: रुग्णालयाने नोंदणी केल्यानंतर साधारणपणे ७ ते १० दिवसांनी, नागरिक PMC CARE पोर्टलवर जाऊन जन्माची नोंद तपासू शकतात आणि डिजिटल स्वाक्षरी असलेला जन्म दाखला थेट डाउनलोड करू शकतात.

घरी झालेल्या जन्मासाठी: नागरिक-केंद्रित प्रक्रिया

घरी झालेल्या जन्माची नोंदणी करण्याची जबाबदारी पूर्णपणे कुटुंबातील प्रमुखाची असते.  

1. जवळच्या पुणे महानगरपालिकेच्या क्षेत्रीय कार्यालयात (Ward Office) भेट द्या.

2. तिथे उपलब्ध असलेला जन्म नोंदणीचा अर्ज (फॉर्म १) भरा.

3. अर्जासोबत पालकांनी केलेले स्वयं-घोषणापत्र (Self-Declaration) आणि उपलब्ध असलेले इतर पुरावे जोडा.  

4. ही प्रक्रिया २१ दिवसांच्या आत पूर्ण करणे आवश्यक आहे.

दोन-टप्प्यातील दाखला: नाव नंतर कसे जोडावे?

अनेकदा बाळाच्या जन्मावेळी त्याचे नाव निश्चित झालेले नसते. त्यामुळे अनेक पालक नोंदणी करण्यास उशीर करतात आणि २१ दिवसांची मुदत चुकवतात. ही एक मोठी चूक आहे. पुणे महानगरपालिकेची प्रक्रिया दोन टप्प्यांत विभागलेली आहे, ज्यामुळे ही समस्या सहज सुटू शकते.

• पहिला टप्पा: तुम्ही बाळाच्या नावाशिवाय, केवळ जन्माची नोंदणी २१ दिवसांच्या आत करू शकता. यामुळे तुम्हाला 'नावाशिवाय' (Without Name) असलेला जन्म दाखला मिळतो.   

• दुसरा टप्पा: जन्माच्या नोंदणीच्या तारखेपासून १२ महिन्यांच्या आत तुम्ही बाळाचे नाव दाखल्यावर विनाशुल्क किंवा अगदी किरकोळ शुल्कात जोडू शकता.   

यामुळे, नावाचा निर्णय झाला नसला तरी, कायदेशीर मुदतीत नोंदणी करणे शक्य होते. नाव कसे जोडावे याची सविस्तर प्रक्रिया पुढे 'कलम ४.५' मध्ये दिली आहे.

वेळेची मर्यादा आणि शुल्क रचना

• वेळेची मर्यादा: वेळेवर नोंदणी केल्यास, रुग्णालयाने डेटा सबमिट केल्यापासून साधारणपणे ५ ते ७ कामकाजाच्या दिवसांत दाखला ऑनलाइन उपलब्ध होतो.   

• शुल्क: २१ दिवसांच्या आत नोंदणी करणे पूर्णपणे विनाशुल्क आहे. दाखल्याची पहिली प्रत मोफत मिळते आणि अतिरिक्त प्रतींसाठी प्रत्येकी ५ रुपये इतके नाममात्र शुल्क आकारले जाते.   

गुंतागुंतीचे प्रकरण: विलंबाने नोंदणी, नावाची भर आणि दुरुस्ती

जर तुम्ही २१ दिवसांच्या आत जन्माची नोंदणी करू शकला नाहीत, तर प्रक्रिया अधिक गुंतागुंतीची होते. विलंबाच्या कालावधीनुसार प्रक्रियेचे स्वरूप आणि आवश्यक कागदपत्रे बदलतात.

विलंबाने नोंदणीसाठी टप्पेनिहाय मार्गदर्शक

विलंबाने नोंदणीची प्रक्रिया ही एका सरळ रेषेत नसून, ती विलंबाच्या कालावधीनुसार अधिकाधिक कठोर होत जाते. प्रत्येक टप्प्यावर कागदपत्रांची आणि अधिकृत परवानग्यांची गरज वाढत जाते, ज्यामुळे नागरिकांचा वेळ आणि पैसा दोन्ही खर्च होतो.

• टप्पा १ (२१ ते ३० दिवसांचा विलंब): या कालावधीत नोंदणी करण्यासाठी फक्त २ रुपये इतके नाममात्र विलंब शुल्क भरावे लागते आणि प्रक्रिया जवळजवळ पूर्वीसारखीच सोपी असते.   

• टप्पा २ (३० दिवसांपासून ते १ वर्षापर्यंतचा विलंब): या टप्प्यात प्रक्रिया अधिक गुंतागुंतीची होते. यासाठी खालील गोष्टींची आवश्यकता असते:

  • विलंब शुल्क (अंदाजे ५ रुपये).   

  • विहित अधिकाऱ्याकडून (शहरी भागासाठी कार्यकारी आरोग्य अधिकारी) लेखी परवानगी.

  • विलंबाचे कारण स्पष्ट करणारे प्रतिज्ञापत्र (Affidavit).   

  • जन्म नोंदणी उपलब्ध नसल्याचा दाखला (Non-Availability Certificate - NABC).   

• टप्पा ३ (१ वर्षानंतरचा विलंब): जन्माच्या १ वर्षानंतर नोंदणी करणे ही एक अत्यंत किचकट आणि कायदेशीर प्रक्रिया आहे. यासाठी खालील गोष्टी आवश्यक आहेत:

  • विलंब शुल्क (अंदाजे १० रुपये).   

  • प्रतिज्ञापत्र आणि NABC.

  • सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, प्रथम वर्ग न्यायदंडाधिकारी (First Class Magistrate) यांचा आदेश. यासाठी तुम्हाला न्यायालयामार्फत अर्ज करून जन्माची सत्यता सिद्ध करावी लागते.   

विशेष सूचना: विलंबाने नोंदणी प्रक्रियेला तात्पुरती स्थगिती

नागरिकांनी हे लक्षात घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे की, बनावट कागदपत्रांच्या आधारे दाखले देण्याच्या प्रकरणांची चौकशी करण्यासाठी महाराष्ट्र शासनाने संपूर्ण राज्यात एक वर्षाहून अधिक विलंबाने होणाऱ्या जन्म-मृत्यू नोंदणीच्या अर्जांना तात्पुरती स्थगिती दिली आहे.   

• या निर्णयामुळे, पुणे जिल्ह्यातही हजारो अर्ज प्रलंबित असून त्यांची कसून चौकशी सुरू आहे.   

• ही एक उच्च-स्तरीय चौकशी असून, जोपर्यंत सरकारकडून पुढील आदेश येत नाहीत, तोपर्यंत एक वर्षाहून अधिक जुन्या प्रकरणांची नोंदणी थांबवण्यात आली आहे.

• नागरिकांसाठी सल्ला: ज्यांना एक वर्षाहून अधिक विलंबाने नोंदणी करायची आहे, त्यांनी न्यायालयाची प्रक्रिया सुरू करण्यापूर्वी आपल्या जवळच्या पुणे महानगरपालिकेच्या क्षेत्रीय कार्यालयात जाऊन या सरकारी स्थगितीच्या सद्यस्थितीबद्दल चौकशी करावी. यामुळे त्यांचा वेळ आणि पैसा वाचू शकतो.

तक्ता २: सर्व परिस्थितींसाठी आवश्यक कागदपत्रे आणि प्रक्रिया मॅट्रिक्स

खालील तक्त्यामध्ये विविध परिस्थितींमध्ये लागणारी कागदपत्रे, शुल्क आणि प्रक्रिया एकाच ठिकाणी दिली आहे, ज्यामुळे नागरिकांना त्यांच्या परिस्थितीनुसार नेमके काय करायचे आहे, हे सहज समजेल.

परिस्थिती (Scenario)	आवश्यक कागदपत्रे (Documents Required)	अंदाजित शुल्क (Fees)	प्रक्रिया (Procedure)
वेळेवर नोंदणी (< २१ दिवस)	पालकांचे ओळखपत्र (आधार कार्ड), हॉस्पिटल डिस्चार्ज कार्ड	विनाशुल्क	रुग्णालय CRS पोर्टलवर नोंदणी करते.
विलंब (२१-३० दिवस)	वरीलप्रमाणेच	विलंब शुल्क (₹२)	क्षेत्रीय कार्यालयात अर्ज करावा.
विलंब (३० दिवस - १ वर्ष)	पालकांचे ओळखपत्र, NABC, प्रतिज्ञापत्र, शाळेचे पुरावे (असल्यास)	विलंब शुल्क (₹५)	आरोग्य अधिकाऱ्याची परवानगी आवश्यक.
विलंब (> १ वर्ष)	वरीलप्रमाणे + न्यायदंडाधिकाऱ्यांचा आदेश	विलंब शुल्क (₹१०)	सध्या प्रक्रिया स्थगित आहे (विशेष सूचना पाहा).
नाव समाविष्ट करणे (< १२ महिने)	मूळ दाखला (नावाशिवाय), पालकांचे ओळखपत्र	विनाशुल्क/किरकोळ शुल्क	क्षेत्रीय कार्यालयात अर्ज करावा.
नावात/माहितीत दुरुस्ती	मूळ दाखला, प्रतिज्ञापत्र, आधार/शाळेचा दाखला, वर्तमानपत्रातील जाहिरात	बदलू शकते	गुंतागुंतीची प्रक्रिया, गॅझेटची गरज भासू शकते.

दाखल्यातील चुकांची दुरुस्ती

जन्म दाखल्यामध्ये नावाचे स्पेलिंग, जन्मतारीख किंवा पत्ता यांसारख्या चुका झाल्यास त्या दुरुस्त करण्याची प्रक्रिया उपलब्ध आहे.

• किरकोळ चुका (१० वर्षांपेक्षा कमी जुनी नोंदणी): जर जन्म रुग्णालयात झाला असेल, तर संबंधित रुग्णालयाच्या वैद्यकीय रेकॉर्ड अधिकाऱ्याकडून (Medical Record Officer) दुरुस्तीसाठी पत्र आणणे आवश्यक आहे.   

• मोठ्या चुका किंवा जुनी नोंदणी: मोठ्या दुरुस्त्यांसाठी किंवा जुन्या प्रकरणांसाठी प्रक्रिया अधिक किचकट आहे. यासाठी सामान्यतः खालील गोष्टी लागतात:

  1. नोटरी केलेले प्रतिज्ञापत्र (Affidavit).   

  2. चुकीची माहिती दुरुस्त करण्यासाठी आधार कार्ड, शाळा सोडल्याचा दाखला, पासपोर्ट यांसारखे आधारभूत पुरावे.   

  3. नावामध्ये मोठा बदल करायचा असल्यास, दोन वर्तमानपत्रांमध्ये (एक स्थानिक आणि एक राष्ट्रीय) जाहिरात देणे बंधनकारक असू शकते.   

  4. काही प्रकरणांमध्ये, ही दुरुस्ती कायदेशीररित्या सर्वमान्य करण्यासाठी सरकारी राजपत्रात (Gazette) प्रसिद्ध करणे आवश्यक ठरते.   

ही सर्व कागदपत्रे घेऊन जवळच्या क्षेत्रीय कार्यालयात अर्ज करावा लागतो.   

दाखल्यावर नंतर नाव लावण्याची प्रक्रिया

'कलम ३.३' मध्ये सांगितल्याप्रमाणे, २१ दिवसांच्या आत नावाशिवाय नोंदणी केल्यानंतर त्यावर नाव समाविष्ट करण्याची प्रक्रिया सोपी आहे.

1. ज्या क्षेत्रीय कार्यालयात जन्माची नोंदणी केली आहे, तिथे पालकांना भेट द्यावी लागेल.   

2. नाव समाविष्ट करण्यासाठी असलेला विहित अर्ज भरावा.

3. अर्जासोबत नावाशिवाय असलेला मूळ जन्म दाखला आणि पालकांच्या ओळखपत्राची प्रत जोडा.   

4. ही प्रक्रिया नोंदणीच्या तारखेपासून १२ महिन्यांच्या आत केल्यास विनाशुल्क किंवा नाममात्र शुल्कात होते. १२ महिन्यांनंतर (१५ वर्षांपर्यंत) विलंब शुल्क लागू होते.   

तुमचा डिजिटल दाखला: सुरक्षितता आणि व्यवस्थापन

एकदा जन्म दाखला तयार झाल्यावर तो डिजिटल स्वरूपात उपलब्ध होतो. तो डाउनलोड करणे, त्याची सत्यता तपासणे आणि तो सुरक्षित ठेवणे महत्त्वाचे आहे.

तुमचा दाखला डाउनलोड आणि व्हेरिफाय कसा करावा

एकदा रुग्णालयाने नोंदणी प्रक्रिया पूर्ण केली की, तुम्ही पुणे महानगरपालिकेच्या PMC CARE पोर्टल किंवा ॲपवरून डिजिटल स्वाक्षरी असलेला जन्म दाखला सहज डाउनलोड करू शकता. हा दाखला संगणकीकृत असल्याने त्याला कोणत्याही शिक्का किंवा सहीची गरज नसते आणि त्याची सत्यता ऑनलाइन पद्धतीने तपासता येते.   

महत्त्वाची सूचना: पुणे मनपाच्या सिस्टीममधील डेटा गोपनीयतेचा धोका

पुणे महानगरपालिकेने नागरिकांसाठी दाखले डाउनलोड करणे अत्यंत सोपे केले असले तरी, या सोपेपणामुळे एक मोठा गोपनीयतेचा धोका निर्माण झाला आहे.

• एका वृत्तसंस्थेच्या अहवालानुसार, पुणे महानगरपालिकेच्या वेबसाइटवर कोणत्याही व्यक्तीची जन्मतारीख आणि लिंग टाकून त्या दिवशी जन्मलेल्या सर्व मुला-मुलींच्या जन्म दाखल्यांची यादी दिसते आणि ते कोणीही डाउनलोड करू शकते.   

• यासाठी कोणत्याही प्रकारच्या लॉगिनची किंवा ओळखपत्राची गरज लागत नाही. ही एक गंभीर बाब असून, यामुळे नागरिकांच्या आणि त्यांच्या मुलांच्या वैयक्तिक माहितीचा गैरवापर (उदा. ओळख चोरी) होण्याची शक्यता आहे.

• इतर शहरांमध्ये (उदा. कोलकाता, दिल्ली) दाखला डाउनलोड करण्यासाठी पालकांचे नाव किंवा अर्ज क्रमांक यांसारखी अतिरिक्त माहिती द्यावी लागते, ज्यामुळे सुरक्षा वाढते. पुणेकरांनी या धोक्याची नोंद घेणे आवश्यक आहे.   

डिजी लॉकर: तुमच्या दाखल्यासाठी सर्वात सुरक्षित जागा

वर नमूद केलेला गोपनीयतेचा धोका टाळण्यासाठी आणि तुमचा दाखला सुरक्षितपणे संग्रहित करण्यासाठी भारत सरकारचे डिजी लॉकर (Digi Locker) हे सर्वोत्तम माध्यम आहे.

पुणे महानगरपालिकेने आपली सेवा डिजी लॉकरसोबत जोडली आहे. याचा अर्थ, तुम्ही जन्म दाखल्यासाठी अर्ज केल्यानंतर तो थेट तुमच्या आधार-संलग्न डिजी लॉकर खात्यात जमा करून घेऊ शकता.   

याचा सर्वात मोठा फायदा म्हणजे, तुम्हाला असुरक्षित सार्वजनिक पोर्टलवरून दाखला डाउनलोड करण्याची गरज पडत नाही. डिजी लॉकरमधील दस्तऐवज हे मूळ कागदपत्रांप्रमाणेच कायदेशीररित्या वैध मानले जातात आणि ते पूर्णपणे सुरक्षित असतात. त्यामुळे, दाखला मिळाल्यानंतर तो लगेचच आपल्या डिजी लॉकरमध्ये सेव्ह करावा, अशी शिफारस आहे.

तुमच्या अर्जाची सद्यस्थिती कशी तपासावी

जन्म दाखल्याच्या अर्जाची स्थिती तपासण्यासाठी पुणे महानगरपालिकेच्या पोर्टलवर विशेषतः वेगळी सुविधा उपलब्ध असल्याची ठोस माहिती नाही. सामान्यतः तक्रारींसाठी ट्रॅकिंगची सोय असते. त्यामुळे, अपेक्षित वेळेत दाखला न मिळाल्यास, तुम्ही अर्जाच्या पावतीसह जवळच्या क्षेत्रीय कार्यालयात संपर्क साधू शकता किंवा PMC CARE पोर्टलवर नियमितपणे तपासून पाहू शकता.   

नागरिकांसाठी उपयुक्त माहिती आणि वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न

शेवटी, या संपूर्ण प्रक्रियेसाठी काही उपयुक्त टिप्स, एक चेकलिस्ट आणि सामान्य प्रश्नांची उत्तरे दिली आहेत, ज्यामुळे नागरिकांना ही प्रक्रिया अधिक सुलभ वाटेल.

पुणेकर नागरिकांसाठी चेकलिस्ट: एका दृष्टिक्षेपात सर्वकाही

1. रुग्णालयात: बाळाच्या जन्मानंतर लगेचच आई-वडिलांच्या आधार कार्डची प्रत आणि डिस्चार्ज कार्ड रुग्णालयात जमा करा.

2. पाठपुरावा: रुग्णालयाने CRS पोर्टलवर ऑनलाइन नोंदणी केली आहे की नाही, याची २-३ दिवसांत खात्री करा.

3. डाउनलोड: ७ ते १० दिवसांनंतर, PMC CARE पोर्टलवरून डिजिटल जन्म दाखला डाउनलोड करा.

4. सुरक्षितता: डाउनलोड केलेला दाखला त्वरित आपल्या डिजी लॉकर खात्यात सुरक्षित ठेवा.

सर्वसाधारणपणे येणाऱ्या अडचणी आणि त्यावरील उपाय

• दाखला ऑनलाइन दिसत नाही: जर अपेक्षित वेळेत दाखला ऑनलाइन उपलब्ध झाला नाही, तर प्रथम रुग्णालयाशी संपर्क साधा आणि त्यांनी नोंदणी केली आहे का, हे तपासा. त्यानंतर क्षेत्रीय कार्यालयात संपर्क साधा.

• एजंटची गरज आहे का?: जन्म दाखला मिळवण्यासाठी कोणत्याही एजंटची गरज नाही. ही प्रक्रिया तुम्ही स्वतः सहज करू शकता. एजंट टाळल्यास तुमचा पैसा आणि वेळ वाचू शकतो.   

• कार्यालयातील समस्या: काही वेळा सरकारी कार्यालयांमध्ये प्रिंटर बंद असण्यासारख्या किरकोळ समस्या येऊ शकतात. त्यामुळे थोडा संयम बाळगणे महत्त्वाचे आहे.   

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQ)

• प्रश्न: हाताने लिहिलेला जुना जन्म दाखला वैध आहे का?

  • उत्तर: होय, तो वैध आहे. परंतु, अनेक ठिकाणी आता डिजिटल किंवा संगणकीकृत दाखल्याची मागणी केली जाते, जो ऑनलाइन व्हेरिफाय करता येतो. त्यामुळे डिजिटल दाखला काढून घेणे उचित ठरते.  

• प्रश्न: नावाशिवाय असलेला जन्म दाखला वापरता येतो का?

  • उत्तर: नाही. व्यावहारिक दृष्ट्या, नावाशिवाय असलेला दाखला कोणत्याही महत्त्वाच्या कामासाठी (उदा. शाळेचा प्रवेश, पासपोर्ट) वापरता येत नाही.   

• प्रश्न: बाळाचा जन्म दुसऱ्या शहरात झाला असेल, तर पुण्यातून दाखला काढता येतो का?

  • उत्तर: नाही. जन्म आणि मृत्यू नोंदणी कायद्यानुसार, जन्माची नोंदणी ज्या ठिकाणी जन्म झाला आहे, त्याच ठिकाणच्या स्थानिक प्रशासकीय कार्यालयात करणे बंधनकारक आहे.   

• प्रश्न: पुणे महानगरपालिकेच्या कोणत्या कार्यालयात संपर्क साधावा?

  • उत्तर: ज्या रुग्णालयात किंवा परिसरात बाळाचा जन्म झाला आहे, ते क्षेत्र ज्या क्षेत्रीय कार्यालयाच्या (Ward Office) अखत्यारीत येते, तिथे संपर्क साधावा. मुख्य कार्यालय कसबा पेठ येथे आहे.   

• प्रश्न: कार्यालयात कागदपत्रे जमा करण्यासाठी आई आणि वडील दोघांनी उपस्थित राहणे आवश्यक आहे का?

  • उत्तर: सामान्यतः, जर तुमचे विवाह नोंदणी प्रमाणपत्र असेल, तर पालकांपैकी कोणीही एक जण जाऊन प्रक्रिया पूर्ण करू शकतो.   

• प्रश्न: जन्म दाखला मिळवण्यासाठी किती खर्च येतो?

  • उत्तर: वेळेवर (२१ दिवसांच्या आत) नोंदणी केल्यास दाखल्याची पहिली प्रत मोफत मिळते. अतिरिक्त प्रतींसाठी साधारणपणे ५ रुपये प्रति प्रत इतके शुल्क आकारले जाते. विलंबाने नोंदणी केल्यास विलंब शुल्क लागू होते.